عملیات اوسیراک

تاسیسات اوسیراک اهمیت ویژه ای برای رژیم صدام داشت و از آنها به خوبی محافظت می شد . از پدافند های موجود در اطراف اوسیراک می توان به 1 واحد موشک ضدهوایی SA-6   - 3 واحد موشک ضد هوایی فرانسوی Roland 2  و بین 30 تا 40 قبضه توپ ضد هوایی 23 میلی متری و 57 میلی متری (که آتششان توسط رادار هدایت می شد) نام برد . در آن زمان کیت های اخلال گر الکترونیکی ECM موجود در نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران فقط توان اخلال در موشک های ضد هوایی SA-2 و SA-3 و SA-6 را دارا بود و هیچگونه کیت اخلال گری برای مقابله با موشک های خطرناک Roland 2 در اختیار IRIAF نبود . گفته میشد که این موشک های رولاند نمونه مخصوص ارتش فرانسه ( نه نمونه صادراتی به سایر کشورها)می بود که برای محافظت از ساختمان و کارکنان فرانسوس در اطراف تاسیسات مستقر شده بود .
عملیات شمشیر سوزان (حمله به اوسیراک) یکی از تاثیرگذارترین و سرنوشت سازترین عملیاتها در جهت کاهش زمان جنگ ایران و عراق می‌باشد که توسط نیروی هوایی ایران در تاریخ ۸ مهر ۱۳۵۹ ( ۳۰ سپتامبر ۱۹۸۰) سازماندهی و اجرا شده‌است. در طی این عملیات جنگنده‌های اف-۴ ایران با نفوذ به عمق خاک عراق تاسیسات اتمی اوسیراک را که در شرف تکمیل و دریافت سوخت بود بمباران کردند. سه ماه بعد دومین حمله به این تاسیسات توسط نیروهای هوایی اسرائیل انجام شد که این بمباران به انهدام کامل نیروگاه انجامید. هیچگاه مشخص نگردید برنامه‌ریزی ایران از این حمله دقیقاً چه بوده است. ممکن بوده است این حمله مقدمه‌ای برای حمله وسیعتر و نهایی به این تاسیسات بوده باشد و یا صرفاً حمله‌ای با برای نشان‌دادن قدرت عملیات هوایی نیروهای رزمی ایران.
 

اهمیت هدف

یکی از مهم‌ترین این اماکنی که عراق به شدت از آنجا محافظت می‌کرد و ادعا می‌کرد که سدی نفوذ ناپذیر می‌باشد، تاسیسات اتمی اوسیراک بود. این تاسیسات در یکی از مناطق دوردست کشور عراق بود بعثی‌ها حتی عنوان می‌کردند که این تاسیسات در آینده جنگ نقش عمده‌ای می‌تواند ایفا کند. این تاسیسات برای کشورعراق و شخص صدام حسین اهمیت ویژه‌ای داشت. در این زمان کشور فرانسه که به عنوان یکی از مهم‌ترین همپیمانان عراق شناخته می‌شد، این کشور کارشناسان خود را جهت راه اندازی سریع تر این نیروگاه به عراق فرستاده بود. صدام تاسیسات اتمی اوسیراک را با کمک کارشناسان فرانسوی بنا نهاده بود و قصد داشت در آنجا آزمایشات هسته‌ای را آغاز کند. او از احداث این تاسیسات فقط یک هدف را دنبال می‌کرد و آن هم ساختن بمب اتمی بود. این مطلب بارها توسط صدام اعلام شده بود. او درسخنرانی‌های خود علناً اعلام می‌کرد:

    عراق اولین کشور عربی خواهد بود که بمب اتم را ساخته و به تکنولوژی آن دست می‌یابد.

تمامی کشورهای همسایه به خوبی می‌دانستند که وجود یک کشور اتمی مانند عراق که دیکتاتوری مثل صدام سردمدار آن است، خطر بزرگی برای تمامی کشورهای منطقه محسوب می‌شد. بر همه کشورها بخصوص ایران و اسرائیل واضح بود که صدام با دستیابی به بمب اتم از هیچ گونه جنایتی فرو گذار نخواهد بود. اکثر کارشناسان خارجی هم بر این عقیده بودند که در صورت دستیابی صدام به بمب اتم، به طور قطع باید منتظر فاجعه جهانی بود.

طراحی عملیات

به دلیل اهمیت بالایی که این تاسیسات برای عراق داشت، به شدت مورد محافظت بود. در اطراف تاسیسات اوسیراک انواع و اقسام پدافندهای زمین به هوا وجود داشت که از آن جمله می‌توان به سایت موشکی سام ۶ در ۲ کیلومتری جنوب شرق تاسیسات، موشک‌های فرانسوی رولند ۲ در فاصله‌های ۵۰۰ متری و بین ۳۰ تا ۴۰ قبضه توپ ضدهوایی ۲۳ و ۵۷ میلی متری که همگی توسط رادار هدایت می‌شدند، نام برد.

موشک‌های رولند ۲ که در اختیار عراق قرار گرفته بود دقیقا همان موشک‌هایی بود که خود فرانسویان از آن استفاده می‌کردند و نمونه صادراتی در اختیار عراق قرار نگرفته بود و این به آن دلیل بود که این موشک‌ها برای حفاظت از اوسیراک دراختیار عراق نبود، بلکه هدف اصلی حفاظت از ساختمان و کارکنان فرانسوی شاغل در این تاسیسات بود.

مشکل اصلی خلبانان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران هم همین موشک‌های رولند۲ بود. دستگاه‌های اخلالگر الکترونیکی (ECM ) نصب شده بر روی فانتومهای ایرانی فقط توانایی اخلال در سیستم موشک‌های سام ۲ و ۳ و ۶ را داشت و نیروی هوایی هیچ دستگاهی برای اخلال در کار موشک‌های خطرناک رولند ۲ در اختیار نداشت. به همین منظور باید دو اصل در انجام این عملیات رعایت می‌شد:
۱-سبک بودن جنگنده‌ها
۲-سریع بودن حملات
عملیات ضربتی طراحی شد به دلیل حساسیت عملیات و همچنین پیچیدگی آن، تعدادی از بهترین خلبان‌ها انتخاب شدند. با توجه به مسائلی که گفته شد، خلبانان باید در ارتفاع بسیار پایین با حداکثر سرعت ممکن و با استفاده از مهارت شخصی سعی می‌کردند از تیررس پدافند قوی این منطقه خود را حفظ کرده و بتوانند عملیات را با موفقیت به پایان برند. قرار بر این شد به دلیل مسافت زیاد هواپیماها سوخت گیری هوایی کنند. برای همین منظور مقرر شد یک فروند هواپیمای سوخت رسان بوئینگ ۷۰۷ با اسکورت دوفروند تام‌کت در نزدیکی مرز مستقر شوند تا فانتوم‌ها بتوانند از آن سوخت گیری کنند و تامکت‌ها نیز از تانکر محافظت کنند که مبادا میگ‌های عراق بتوانند به آن صدمه‌ای بزنند.

بر طبق نقشه عملیات می‌بایست بعد از سوختگیری فانتوم‌ها به دو گروه تقسیم شوند، گروه اول ارتفاع خود را افزایش داده از مرز عبور کنند تا رادارهای عراقی آنها را دیده و حواس شان از گروه دوم منحرف شود. در این هنگام گروه دوم باید ارتفاع خود را کم کرده با حداکثر سرعت به سمت اوسیراک حمله کند. افزایش ارتفاع برای گروه اول بسیار خطرناک بود به این دلیل که با افزایش ارتفاع احتمال هدف قرار گرفتن گروه اول توسط موشک‌های زمین به هوا تا ۸۰٪ افزایش می‌یافت ولی خلبانان خطرات آن را پذیرفتند. گروه اول می‌بایست نیروگاه برق بغداد را نیز بمباران می‌کرد.

پایگاه نوژه که یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی ایران بود، مامور انجام این عملیات شده بود. شب قبل از عملیات، بنا به دستور صادره مسئولین فنی تا صبح بیدار بودند. آنها وظیفه داشتند در تاریکی شب و با رعایت اصول حفاظتی چهار فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن اف-۴ را آماده عملیات کنند. هر هواپیما به شش فروند بمب ۵۰۰ پوندی MK۸۲ و دو تیر موشک هوا به هوای راداری اسپارو مجهز شدند. همچنین محل‌های قرارگیری فشنگ‌های مسلسل ۲۰ میلیمتری M۶۱ فانتوم با حداکثر فشنگ لود شد.

شرح عملیات

در اولین ساعات صبح روز ۸ مهر ۱۳۵۹( ۳۰ سپتامبر ۱۹۸۰)، چهار فروند فانتوم مسلح متعلق به گردان ۳۳ پایگاه سوم شکاری همدان با قرار گرفتن در ابتدای باند پرواز آماده پرواز شدند. در همین زمان یک فروند هواپیمای سوخت رسان ۷۰۷ با اسکورت دو فروند تامکت مسلح به موشک‌های دوربرد فونیکس به پرواز در آمده بود و به سوی منطقه ملاقات با فانتوم‌ها پیش می‌رفتند. در نقطه ایستایی فانتوم‌ها با تانکر سوخت رسان ملاقات کرده و کار سوخت گیری انجام می‌شود. بعد از اتمام عملیات سوخت گیری فانتوم‌ها به سمت مرز حرکت می‌کنند قبل از عبور از مرز طبق طرح قبلی به دو گروه دو فروندی تقسیم شدند گروه اول شروع به افزایش ارتفاع کرد، این افزایش ارتفاع به قدری زیاد بود که رادارهای عراق به راحتی می‌توانستند آنها را ردگیری کنند و به همین دلیل متوجه گروه دیگر که در ارتفاع بسیار پایینی پرواز می‌کردند نشدند. بعد از عبور گروه دوم از مرز، گروه اول بلافاصله ارتفاع خود را بسیار کم می‌کند و با سرعت به سمت نیروگاه برق بغداد روانه می‌شود در این هنگام گروه دوم در راه تاسیسات اوسیراک بود. با توجه به سرعت بالای فانتوم‌ها و همچنین پرواز در ارتفاع پایین، هرلحظه امکان داشت هواپیماها با کابل‌های برق و عوارض طبیعی برخورد کنند.

در حدود ۴ کیلومتری تاسیسات، فانتوم‌ها خود را برای زدن ضربه نهایی آماده کردند، لذا به سرعت ارتفاع خود را افزایش دادند و در یک موقعیت مناسب با شیرجه‌ای دقیق همه ۱۲ بمب خود را بر روی هدف رها کردند. بنابر گزارش خلبانان ایرانی، کل زمانی که فانتوم‌ها بر روی تاسیسات بودند به ۶ ثانیه هم نمی‌رسید، به همین جهت هیچ کدام از پدافندهای مستقر در تاسیسات فرصت این که به هواپیماها شلیک کنند را پیدا نکردند. در همین زمان و در نقطه‌ای دیگر گروه اول به هدف خود رسیده و نیروگاه برق نزدیک بغداد را با موفقیت کامل منهدم می‌کند.

عملیات این گروه به قدری با دقت انجام شده بود که شهر بغداد تا چند روز بعد از آن حمله برق نداشتند.

نتایج عملیات

علی‌رغم اینکه عملیات بدون هیچگونه تلفات به پایان رسید و خواسته‌های عملیات توسط هردو گروه محقق گردید، ولی قدرت تخریبی بمباران به حدی نبود که قابل جبران نباشد. این عملیات دقیق عملاً چندماه پیشروی پروژه را به عقب بازگرداند و عراقی‌ها از ادامهٔ فعالیت برای ساخت این راکتور ناامید نشدند. از اینرو آنها با کمک کارشناسان فرانسوی اقدام به بازسازی نیروگاه نمودند.

پس از چند روز از پایان این عملیات، نیروی هوایی تصمیم گرفت برای مطلع شدن از میزان خسارات وارد از منطقه پایگاه عکس برداری هوایی کند.

بنابراین می‌بایست یک فروند فانتوم شناسایی آراف-۴ بی بر روی منطقه پرواز کرده و عکس‌های لازم را تهیه کند تا میزان خسارت وارد به اوسیراک را بررسی نماید. لذا یک فروند فانتوم شناسایی آراف-۴ بی با اسکورت دو فروند فانتوم مسلح به موشک‌های هوا به هوا، به سمت هدف به پرواز درآمد. بعد از ورود به خاک عراق، فانتوم‌های اسکورت برای جلب توجه رادارهای عراق سمت خود را تغییر می‌دهند تا هواپیمای فانتوم شناسایی بدون هیچ مزاحمتی به راه خود ادامه دهد. فانتوم شناسایی درحالی که هیچ گونه مهماتی را حمل نمی‌کرد، در ارتفاع پایین و با سرعت مافوق صوت به سمت اوسیراک در حرکت بود و در نهایت در ارتفاع خیلی پایین از جنوب تاسیسات اوسیراک وارد این منطقه شد و با سرعت از روی تاسیسات اوسیراک عبور کرد. در لحظه عبور دوربین‌های فانتوم شناسایی مشغول ثبت عکس‌های بعد از این عملیات بود. فانتوم شناسایی بلافاصله گردش کرده و با تمام سرعت به سمت ایران حرکت می‌کند. در نزدیکی مرز دو فروند فانتوم مسلح منتظر او بودند و فانتوم شناسایی با اسکورت آنها به سلامت در پایگاه هوایی همدان به زمین می‌نشیند. بعد از ظهور عکس‌ها، میزان خسارات وارده به اوسیراک و موفقیت عملیات تایید می‌شود.

قابل ذکر است که حدود ۳ ماه بعد از این عملیات، اسرائیل عملیات مشابهی را با ۸ فروند اف-16 انجام داد و موفق به انهدام کامل تاسیسات مذکور شد.

اظهارات مقامات عراقی بعد از عملیات

عراقی‌ها بعد از عملیات مدعی شدند که حمله فانتوم‌های ایرانی به آن جا موفق نبوده و خسارت وارد بسیار کم بوده‌است.

عراقی‌ها همچنین مدعی شدند که این حمله کار اسرائیل بوده و آنها با تغییر رنگ فانتوم‌های خود به شکل فانتوم‌های ایرانی این کار را انجام داده بودند.

   یکی از خلبانان با سابقه فانتوم ایرانی در جواب به این ادعا که عملیات حمله به اوسیراک توسط نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران موفقیت آمیز نبوده در جایی گفته بود :

اگر خسارت ایجاد شده توسط 12 تیربمب 500 پوندی آمریکایی MK-82   بر روی هدف کوچکی مانند اوسیراک  جزیی است پس حتما هواپیماهای ما در طول جنگ بر روی عراقیها فقط سنگ فرو میریخته اند (مانند مرغان ابابیل ) .

اقدامات تلافی جویانه عراق

حداقل ۵ حمله علیه تاسیسات اتمی بوشهر متعلق به ایران از جانب رژیم بعث انجام شد. تمامی این حملات در خلال جنگ ایران و عراق انجام شد. قابل ذکر است که هیچکدام از این حملات نتوانست خسارات سنگینی را به نیروگاه وارد کند. زمان اجرای این عملیاتها به شرح زیر است:
1- ۲۴ مارس ۱۹۸۴ ۲- ۱۲ فوریه ۱۹۸۵ ۳- ۴ مارس ۱۹۸۵ ۴- ۱۲ ژوئیه ۱۹۸۶ ۵- ۱۷ نوامبر ۱۹۸۷